«قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا، الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یحْسِنُونَ صُنْعاً»[1]
[بگو آیا شما را خبر دهم که زیانکارترین مردم کیانند؟ آنها که تلاشهایشان در دنیا نابود شده و با اینحال خیال می کنند کار نیک انجام می دهند.]

عجب و خودپسندی تقریباً مترادفند و آن حالتی است که آدمی پندار، گفتار و کردار نیک خود را بزرگ ببیند و بدیهایش را کوچک شمرد و یا خود را بی عیب تصور کند و یا اصلًا عیب و اخلاق فاسدش را تحسین کند.
این صفت، حد وسط دو صفت غرور و کبر، است به این ترتیب که:

انسان هنگامی که نعمتی را در خود مشاهده می کند، یا خود را بدور از نقمت و بلائی می بیند، چنان تصور می کند که شاید در وی فضلی بوده است که آن نعمت را به او داده یا بلا را از او بر طرف ساخته اند. این حالت اصطلاحاً «غرور» نامیده می شود، و اگر چنین حالتی در وی رسوخ کند و در واقع خود را چنین احساس کند، «عجب» نام گرفته و اگر این حالت خود را با غیر قیاس کند «کبر» محسوب می شود.

آیه شریفه، برخی را که اعمال خود را بهترین عمل خیال می کنند، مورد نکوهش قرار می دهد. کسانی که به عبادات، اخلاق، شیوه معاشرت، عقاید خود و نیز نعمت هائی چون ثروت، اولاد و یا علم خویش می نازند، باید بدانند خوب بودن اینها به مقبول شدن در پیشگاه حقّ بستگی دارد و چنین چیزی فعلًا معلوم نیست، زیرا چه بسا زیباترین اعمال، بدترین اثرات منفی را در دنیا و آخرت به دنبال داشته باشد.

بی تردید این قبیل انسانها مورد اغوای ابلیس قرار گرفته اند و گمراه شده اند.

«أَ فَمَنْ زُینَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ یضِلُّ مَنْ یشاءُ وَ یهْدِی مَنْ یشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُک عَلَیهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِما یصْنَعُونَ»[2]
[آیا کسی که عمل زشت وی برایش آرایش شده است و آن را نیک می بیند مثل کسی است که واقعاً اعمالی چنین دارد؟ خداوند هرکسی را که بخواهد گمراه می سازد و هرکس را بخواهد هدایت می نماید، بنابراین جان خود را به خاطر شدّت تأسف بر آنها از دست نده که خداوند به آنچه انجام می دهند آگاه است.]


پی نوشت ها:
[1] کهف- 103 و 104.
[2] فاطر- 8.

منبع: حوزه نت